Volzin Kwestie
Paus Leo XIV: een geschenk voor kerk en wereld
De Amerikaans-Peruaans geestelijke Robert Francis Prevost (1955) is als nieuwe paus gewijd. Deze Paus Leo XIV is een geschenk voor kerk en wereld, zo menen velen. Priester Antoine Bodar, historicus en theoloog Lucas Brinkhuis en Maria van Schaijik, voorzitter Netwerk Katholieke Vrouwen, delen hun visie.
“Leo XIV is een geschenk voor Kerk en wereld alleen al door zijn bescheiden optreden die herinnert aan de deemoed van Benedictus XVI,” zegt priester en auteur Antoine Bodar. “Hij is een persoon die rust brengt in de Kerk en zich geroepen weet de deels teloor gegane eenheid in de Kerk te herstellen. Hij is zowel leraar als bestuurder van vak en ervaring. Als canonist ziet hij af van improvisatie en spreekt pas na overleg met anderen. Leo is dus een voorzichtige paus die daarin doet denken aan Paulus VI.
Paus Leo zet de vernieuwing van de Kerk op eigen wijze voort – de huidige hervorming die de macht deelt met de niet-gewijden, mannen en vrouwen. Het wijdingsambt behoeft immers geen macht. Clerici winnen aan gezag door zo veel mogelijk macht over te laten aan laici.
De nieuwe opvolger van Petrus blijkt tevens nederig in het rekening houden met de grote traditie van de Kerk ook in het uiterlijk; want elk uiterlijk verwijst naar het innerlijk, zoals elk innerlijk zich uitdrukt in het uiterlijk. Hij beseft dat de opperherder en opperbestuurder niet geheel de eigen zin kan doen maar zich steeds in dienstbaarheid als servus servorum zich ook moet voegen.
Met paus Bergoglio deelt hij de bekommernis om de minst aanzienlijken. Wat Franciscus aantrof in Venezuela en als pas gekozen pontifex op het eiland Lampedusa, dat zocht en vond paus Prevost als missionaris in de arme wijken van Chicago en in het gehele Peru. Die kijk op de wereld verbindt de beide pontificaten vermoedelijk het meest.
Zoals paus Franciscus zijn voorgangers als vredestichters voor de gehele wereld heeft gevolgd, zo niet anders paus Leo. Hetzelfde geldt om de zorg voor de schepping, waarvan wij allen slechts beheerder zijn.
Benedictus XVI heet de eerste groene paus, Franciscus de tweede. De eerste paus die de sociale leer van de Kerk duidelijk heeft verwoord is Leo XIII, naar wie de gekozen naam van paus Prevost in die hoedanigheid verwijst. Het is ook paus Pecci toen die de Vaticaanse diplomatie heeft geprofessionaliseerd. Daarvan profiteerde ook Franciscus maar waarschijnlijk op andere wijze als zijn opvolger, de nieuwe Leo.”
“De kerk had een Franciscus nodig,” zegt theoloog en historicus Lucas Brinkhuis. “Er was een opschudding nodig om de broodnodige democratisering en veranderingen in gang te zetten. Maar als je wilt dat een revolutie stand houdt moet deze goed op zijn pootjes terechtkomen. Als Robert Prevost direct na Benedictus XVI was gekozen had ik dat niet toegejuicht, maar als opvolger van Franciscus is hij de juiste man, op de juiste plek, op het juiste moment.
De grootste verandering van Franciscus is in mijn ogen niet de focus op klimaat en vluchtelingen – al was dat ook een zeer belangrijk onderdeel van zijn pontificaat -, maar het instellen van het synodaal proces en dit openstellen voor niet gewijde personen. De leer van de kerk wordt nu niet alleen door de paus en de bisschoppen gemaakt, maar door alle gelovigen.
Leo XIV heeft met zijn naam duidelijk gemaakt dat hij een belangrijk hoofdstuk wil toevoegen aan de katholieke sociale leer. De paus zelf sprak over hoe paus Leo XIII met de encycliek Rerum Novarum een antwoord gaf op de industriële revolutie en dat hij een antwoord wil geven op de digitale revolutie. Deze digitale revolutie heeft veel in onze wereld veranderd, maar een helder moreel antwoord vanuit de kerk is er op wereldniveau nog niet geweest, maar broodnodig. Ik heb er alle vertrouwen in dat een paus met een bèta-achtergrond – hij studeerde wiskunde – en met kennis van de kerk wereldwijd – hij was verantwoordelijk voor de benoemingen van bisschoppen overal ter wereld – dit antwoord kan geven.
Paus Leo XIV begon zijn eerste toespraak met de woorden: ‘Vrede zij met jullie’, naast de vrede van Christus doelde hij hier duidelijk ook op de vrede op aarde. Bij zijn eerste toespraken sprak hij de woorden ‘nooit meer oorlog’ en stond hij stil bij de oorlogen in Oekraïne en Gaza en de spanningen op de grens van India en Pakistan. Waar Franciscus vaak ophield bij een oproep van vrede, neemt Leo XIV een duidelijker geo-politiek standpunt in. Zo noemde hij Rusland de agressor en belde hij met Zelensky. Ik durf hem zeker een geschenk voor kerk en wereld te noemen.”
Maria van Schaijik, voorzitter Netwerk Katholieke Vrouwen, is hoopvol: “Paus Franciscus zette veel in gang, niet alleen door zijn keuze voor armen en kwetsbaren. Hij vestigde ook aandacht op het klimaat. Hij werd gezien als impulsief, riep dingen en voelde zich geroepen deze later te nuanceren. ‘Wie ben ik om te oordelen over homoseksuelen?’ Hij ging doelgericht te werk door de machtsstructuur aan te passen en invloedrijke posities open te stellen voor leken, wat de weg vrijmaakte voor vrouwen. Dit leidde tot de benoeming van tien vrouwen in belangrijke functies. Paus Franciscus heeft een belangrijk democratiseringsproces in gang gezet met twee synodebijeenkomsten met stemrecht voor vrouwen en leken. Dit synodale proces was een ‘samen op reis gaan’ vanuit een luisterende houding vanuit het hart: een belangrijke stap in de richting van dienend leiderschap van onderop. Als Netwerk Katholieke Vrouwen hebben wij onze bijdrage geleverd met een digitale oproep aan katholieke vrouwen om hun stem te laten horen. En dat deden zij massaal: veel vrouwen voelden zich ondergewaardeerd in de kerk en zetten zich vanuit hun geloofsinspiratie in voor de samenleving.
Uit alles blijkt dat Paus Leo XIV doorgaat op de ingeslagen weg. Al op het balkon vlak na zijn uitverkiezing gaf Paus Leo XIV aan waarvoor hij staat: met mannen en vrouwen werken aan een betere kerk en samenleving. Hij noemde het woord ‘synodaliteit’ en dat is geen toeval.
De verwachting is dat het synodaal proces in 2028 wordt voortgezet. Rond het verschijnen van deze editie van Volzin magazine is meer bekend over verdere besluitvorming. Eén zo’n besluit gaat over de wijding van vrouwen tot diaken, en tijdens de synode waren er 258 stemmen voor en 97 tegen. Spoedig blijkt hoe de nieuwe paus het beleid voortzet. Zolang vrouwen blijvend geconfronteerd worden met obstakels voor een grotere erkenning van hun belangrijke rol, is er nog veel te doen. De tekenen zijn hoopvol.”
Antoine Bodar is priester en auteur, schrijft over Kerk en cultuur en is rector van de Nederlandstalige kerk in Rome – bijgenaamd de Friezenkerk.
Lucas Brinkhuis is theoloog en historicus en hoofdredacteur van De Linker Wang en fractievoorzitter van GroenLinks Overijssel.
Maria van Schaijik is voorzitter Netwerk Katholieke Vrouwen en parochieel voorganger bij uitvaarten, in de ouderenzorg en bij Coventry vieringen voor vrede en verzoening.